Aandacht voor vruchtbaarheid belangrijk bij blauwtong

Het vectorseizoen is gestart, meldden diergezondheidsorganisaties in Nederland en Vlaanderen eind juni alweer. Nu vliegende insecten, zoals knutten, in grote aantallen rondzwermen, liggen ziekten die via insecten van het ene op het andere dier worden overgedragen weer op de loer.

In het najaar van 2023 en 2024 werden veel bedrijven in Nederland en Vlaanderen getroffen door blauwtong. Veehouders rapporteerden diverse symptomen en ook de ernst van de symptomen varieerde sterk van bedrijf tot bedrijf. Maar op vrijwel alle besmette bedrijven had blauwtong een duidelijk negatief effect op de vruchtbaarheid, zo merkten de inseminatoren en vruchtbaarheidsspecialisten van CRV.

‘Vanaf begin augustus zagen de collega’s in het veld een toename in het aantal terugkomers’, vertelt Ianthe Moens, teamleider et en ki-specialist bij CRV. Dit kwam ook tot uitdrukking in de cijfers. Doorgaans ligt het aantal inseminaties per eerste inseminatie in Nederland gemiddeld onder de twee. Dat liep afgelopen najaar met circa 0,1 inseminaties op naar ruim boven de twee. ‘Dat lijkt misschien geen grote stijging, maar omdat het een gemiddelde van alle inseminaties betreft, betekent dit dat de gevolgen voor een deel van de bedrijven groot waren.’ Het negatieve effect van blauwtong op de vruchtbaarheid heeft meerdere oorzaken, vertelt Moens. ‘Het virus tast het endotheel aan, de binnenste laag cellen van bloedvaten. Daardoor gaan deze vocht lekken naar omliggende weefsels. Dit veroorzaakt schade aan de slijmvliezen, onder andere in de baarmoeder, wat de innesteling van het embryo verstoort. Daarnaast krijgen dieren met blauwtong vaak koorts, wat bij kort drachtige dieren kan leiden tot vroeg-embryonale sterfte’, legt de dierenarts uit.

‘Via de placenta kan blauwtong worden overgedragen van moeder naar kalf’, vult Moens aan. In de eerste vier maanden van de dracht heeft een foetus nog geen functioneel immuunsysteem, waardoor het virus zich ongestoord kan vermeerderen, met aangeboren afwijkingen tot gevolg. Een deel van de aangetaste foetussen wordt geaborteerd. Zo registreerde Dierengezondheidszorg Vlaanderen (DGZ) in augustus, september en oktober vorig jaar duidelijk meer abortussen dan in andere jaren. Daarnaast werden in de herfst- en wintermaanden veel kalveren met hersenafwijkingen geboren.

Veehouders met een eigen stier, bijvoorbeeld bij het jongvee in de weide, krijgen van Moens het advies om diens werk de komende zomer een keer extra te controleren. ‘Koorts is funest voor het bevruchtend vermogen van sperma. Als een stier blauwtong krijgt, kan hij zomaar drie maanden onvruchtbaar worden’, legt de dierenarts uit. Om verrassingen bij opstallen te voorkomen is het volgens haar zinvol om jongvee bij een stier tussentijds een keer te controleren op dracht.

Ze voegt hieraan toe dat het blauwtongvirus ook via sperma kan worden overgebracht. Veehouders die gebruikmaken van ki, hoeven zich hierover echter geen zorgen te maken. ‘Alle sperma dat CRV op de markt brengt, is gegarandeerd vrij van blauwtong’, benadrukt ze. De gevolgen van een blauwtongbesmetting kunnen nog lang na-ijlen op een bedrijf, stelt Moens vast. Zo heeft een oplopende tussenkalftijd een negatief effect op de efficiëntie van de melkproductie. Bij koeien die laat in de lactatie nog drachtig worden, ligt vervetting op de loer, met als gevolg problemen in de transitieperiode en een verstoorde vruchtbaarheid in de volgende lactatie. ‘Onzeker is nog of aantasting van de baarmoeder door blauwtong ook op lange termijn gevolgen kan hebben voor de vruchtbaarheid’, voegt de dierenarts nog toe. ‘Dat wordt nu nog verder onderzocht.’

Door meer uitval van dieren in combinatie met de geboorte van minder kalveren dreigt op sommige bedrijven een tekort aan vervangingsvaarzen. ‘Op deze bedrijven kan het gebruik van gesekst sperma helpen om een inhaalslag te maken’, merkt Moens op.

Extra aandacht kan niet voorkomen dat blauwtongbesmettingen een negatief effect hebben op de vruchtbaarheid. ‘Maar het valt ons wel op dat de gevolgen van besmettingen minder groot zijn op bedrijven waar veehouders scherp zijn op het vruchtbaarheidsmanagement’, constateert Moens. ‘Veehouders die met duidelijke protocollen werken en dieren op vaste momenten laten scannen, hebben afwijkingen tijdig in beeld en kunnen direct maatregelen nemen’, verklaart ze.

Daarbij kan het volgens de dierenarts zinvol zijn om via scannen of MPR Dracht extra drachtcontroles uit te voeren op 100 tot 120 dagen na inseminatie en voor droogzetten. ‘Hiermee voorkom je dat verwerpers onopgemerkt blijven. Om de kans op dracht te verhogen en zo geen tijd te verliezen is inzet van laatstekansembryo’s bij deze dieren het overwegen waard’, voegt ze nog toe.

Of blauwtong dit jaar weer net zo massaal en destructief zal toeslaan als afgelopen jaar, is nog onzeker. Een groot deel van de Nederlandse en Vlaamse veestapel heeft immuniteit opgebouwd via vaccinaties en veldbesmettingen. Maar volledig waterdicht is deze bescherming niet. Bovendien geldt de immuniteit per serotype. Een nieuw serotype, zoals het vorig jaar opgedoken type 12, kan zomaar voor een nieuwe besmettingsgolf zorgen. Tegen de knutten die het blauwtongvirus verspreiden, lijkt niet zo veel te doen. Die laten zich niet tegenhouden. ‘Toch kunnen veehouders maatregelen nemen om de risico’s op een besmetting te verkleinen’, zegt Moens. ‘Onder de ventilatoren in de stal is de besmettingskans kleiner dan in de weide, zeker rond de schemering, als knutten het meest actief zijn. De insecten hebben een hekel aan wind’, weet ze uit ervaring.

‘Daarbij kan alles wat je doet om de weerstand van je dieren te verhogen helpen om de gevolgen van blauwtong te beperken’, benadrukt de dierenarts. ‘Met zekerheid voorkomen dat ze getroffen worden door de symptomen van blauwtong kun je niet. Maar als je werkt aan hun weerstand, heb je in ieder geval alles gedaan wat je kunt om de schade te beperken.’

Met Vruchtbaarheid op Maat biedt CRV services die u ondersteunen bij het werken aan een betere vruchtbaarheid. Met uw eigen fokkerijspecialist en vruchtbaarheidscoördinator maak u afspraken over concrete doelen. Samen bepaalt u welke diensten en producten van CRV u in wilt zetten om deze doelen te bereiken. Sinds kort is ook de transplantatie van laatstekansembryo’s onderdeel van dit pakket. Zo werkt u samen met CRV doelgericht aan een betere vruchtbaarheid.